Vergi Türleri Nelerdir?

Vergi Mükellefi Nedir?

Vergi, devletin kişi ve kurumlardan kamusal hizmetleri gerçekleştirebilmek için aldığı ücret olarak tanımlanır. Vergi mükellefi de bu ücreti ödemekle yükümlü olan kişidir. Devlet, vergiyi halkın yararına kamusal hizmet verme amacıyla topladığı için yasal olarak borcu ödeme zorunluluğu bulunur. Bu yasal zorunluluğa uyması gereken, devlete vergi borcu olan ya da olabilecek bir durumda bulunan kişiler de vergi mükellefi sayılır.

Vergi mükellefi, “devlete vergi borcu olan gerçek ya da tüzel kişi” şeklinde tanımlandığı için insanlar ve kurumlar mükellef olabilir. Gerçek kişiler Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, tüzel kişiler ise vergi numarası üzerinden tanımlanır.

Anayasaya göre herkesin ödeme gücüne göre vergi konusunda yükümlülükleri farklıdır. Bu nedenle vergi türleri dolaylı - dolaysız olarak ayrılır ve kişilerin maddi durumuna göre ödeme yapması için zemin oluşturulur. Dolaylı vergi türleri ve oranları sabit, dolaysız vergi türleri ve oranları ise değişkendir. Vergi türüne göre mükellef olma hâli de değişir.

Türkiye içinde satın alınan maldan hesaba yatan maaşa kadar her şey vergiye tabidir. Fakat vergi ödüyor olmak vergi mükellefi sayılmak için yeterli değildir. Örneğin mağazadan aldığınız kıyafetin faturasında farklı vergi tutarları görmeniz sizi vergi mükellefi yapmaz. Faturada gördüğünüz KDV gibi dolaylı vergilerde kazancı elde eden kişi mükelleftir. Bu örnek için vergiyi siz ödemiş olsanız da mükellef mağaza kabul edilir.

Vergi mükellefi olmak hakkında bilmeniz gerekenler diğer durumlar:

• Bir kişinin vergi mükellefi olmak için kanuni olarak üzerine vergi borcu yüklenebilmesi gerekir. Örneğin akli sağlığı yerinde olmayan ya da reşit olmayan kişilerin üzerine kanuni olarak vergi borcu yüklenemez. Bu nedenle yeterli şartları taşımayan kişilerin vergi mükellefi olması mümkün değildir.
• Vergi borcunun doğması için şahıs ya da kurum adına işlem gerçekleştirilmelidir. Şirketin satışlarından elde ettiği gelir şirket türüne göre şahıs ya da kurum borcu olarak vergilendirilir. Bu durumda sermaye şirketi, kooperatif ve dernek gibi kuruluşlar kurumlar vergisi, şahıs şirketleri ise gelir vergisi ile kanuni olarak borçlanır.
• Merkezi Türkiye’de olan kuruluşlar ile ülke içinde devamlı ikamet eden kişiler tam mükellef kabul edilir. Merkezi Türkiye dışında olan kuruluşlar ile ülke dışında 6 aydan fazla ikamet eden kişiler ise dar mükellef sayılır. Tam mükellefler tüm kazançlarından, dar mükellefler Türkiye içi kazançlarından vergilendirilir.

Vergi Çeşitleri Nelerdir?

Ayrılık ilkesi gereğince herkesin kendi mali durumuna göre vergilendirilmesini kolaylaştırmak için Türkiye’de vergi türleri ve oranları dolaylı ve dolaysız olarak iki kategoriye ayrılır. Dolaylı vergiler herkesten eşit şekilde alınır. Dolaysız vergiler kişinin şahıs olarak sahip olduklarına göre farklı oranlarda tahsil edilir.

Dolaylı vergi ve dolaysız (doğrudan vergi) vergilerin özellikleri şu şekilde sıralanabilir;

• Dolaysız vergi türleri, gelir ve kazançlar ile mülkiyet üzerinden alınır.
• Dolaylı vergi türleri; mal ve hizmet, harçlar ve yerel tüketim, uluslararası ticaret ve işlemler, kurum ve kurum işlemleri üzerinden alınır.
• Dolaylı vergi türünde vergiyi yüklenen kişi ile vergi dairesine karşı mükellef olan kişi birbirinden farklıdır.
• Dolaysız vergiler direkt olarak kişinin gelir ve kazançları üzerinden alındığı için mükellef ve vergiyi ödeyen kişi aynıdır.
• Dolaylı vergiler yapılan harcama üzerinden alındığı için kişinin gelir durumu, medeni durumu tutarı değiştirmez.
• Dolaylı vergiler gelir, kazanç ya da yapılan iş gibi farklı durumlara göre çeşitlenebilir. Oranlar artırılıp azaltılabilir, bazı şartları sağlayanlar vergiden muaf tutulabilir.

Dolaylı vergi, satış bedeline yansıtıldığı için ürün ya da hizmeti alan kişi tarafından dolaylı yoldan ödenir. Ürün ve hizmetlerin alım bedeli üzerinden belirlenen oranlar satış bedeline eklenerek tahsil edilir. Marketten aldığınız çikolataya eklenen KDV ya da yurt dışından gelen ürün için yaptığınız gümrük vergisi dolaylı vergiye örnek verilebilir. Siz çikolatanın KDV’sini markete ödersiniz, market vergi döneminde bunu devlete öder. Bu durumda vergi sizin cebinizden çıkar fakat bu parayı devlete iletmekten sorumlu kişi yani mükellef market olur.

Dolaylı vergi türleri ve açıklamaları:

• Özel Tüketim Vergisi (ÖTV): Lüks tüketim sınıfına giren ya da çevreye, insan sağlığına olumsuz etkisi bulunan mal veya ürünler için ödenir.
• Katma Değer Vergisi (KDV): Mal ve hizmet satın alan kişinin %1, %8, %18 oranları ile işletmeye ödediği vergidir. Bu vergiler daha sonra işletme tarafından devlete ödenir.
• Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV): Bankacılık, sigortacılık, ödeme sistemleri gibi farklı finansal hizmetler sırasında işlemi yapan kişiden alınır.
• Şans Oyunları Vergisi: Şans oyunları sonucu kazanılan gelirlerden kesilen vergi türüdür. Milli Piyango çekilişi, Spor Toto gibi bahis ve çekilişlerde oynama ve kazanç sırasında farklı oranlarda kesinti yapılır.
• Özel İletişim Vergisi: 1999 Gölcük Depremi sonrasında yürürlüğe konulan vergi mobil haberleşme, telefon, internet gibi hizmetlerden alınır. Toplanan vergiler depremin hasarını gidermek için kullanıldığından “deprem vergisi” olarak da bilinir.
• Damga Vergisi: Kişiler ve kurumların birbirleri ile yaptıkları hukuki, resmî işlemler için hazırlanan belgelerden alınan değerli kâğıt bedelidir. Resmî olarak hazırlanan kâğıdı imzalayan kişi ve kurumlar damga vergisi mükellefi olur.
• Gümrük Vergisi: Ürün ve hizmetin giriş yaptığı ülkenin tahsil ettiği vergidir. Yurt dışından ürün alan kişi ve işletmelerin ürünü gümrükten geçirebilmesi için bu bedeli ödemesi gerekir. Gümrük vergisi oranları ülkelere göre değişiklik gösterir.

Dolaysız vergi türleri kazanç ve varlık üzerinden alınır. Çalışan, ticaret yapan ya da farklı bir işten gelir elde edenler direkt olarak öder. Vergi ödeme ve beyan etme yükümlülüğü aynı kişiye ait olduğu için dolaysız vergi olarak adlandırılır. Düzenli kazanç ya da sermayeye sahip olan kişi, kurumların tamamı bu vergiyi ödemekle yükümlüdür. Örneğin kirada olan eviniz için ödediğiniz gelir vergisi ve emlak vergisi bu türe dahildir.

Dolaysız vergi türleri ve açıklamaları:

• Gelir Vergisi: Gerçek kişilerin ticari ve zirai kazanç, serbest meslek kazancı gibi farklı şekillerde elde ettiği düzenli kazançları için yılda bir kez ödediği vergidir. Türkiye’de yaşayanlar tam mükellef, yaşamayanlar dar mükelleftir.
• Emlak Vergisi: Arsa, işyeri gibi taşınmaz mal sahiplerinin tek ya da iki taksitte ödediği vergidir. Taşınmazın tapusuna sahip olan kişi vergi mükellefi kabul edilir.
• Kurumlar Vergisi: İşletmelerin kuruma ait bir yıllık kazancı üzerinden ödediği vergidir. Şirketlerin yanı sıra kamu kuruluşları, dernek ve vakıflar, iş ortaklıkları kurumlar vergisi ödemekle yükümlüdür.
• Veraset ve İntikal Vergisi: Bir yakının vefat etmesi sonucu kişi mirasçı olduğunda ya da hibe, bağış yolu ile malları üzerine aldığında ödediği vergidir.
• Motorlu Taşıtlar Vergisi: Yılda iki defa trafik şubelerine kayıtlı olan kara, hava, deniz taşıtı sahiplerinden alınır. Otomobil, motor, tekne, helikopter gibi farklı motorlu taşıt sahipleri her yıl ocak – temmuz dönemlerinde bu vergiyi öder.

Vergi ödemeleri için nakite ihtiyacınız varsa Hangikredi ile bankaların ihtiyaç kredisi tekliflerini karşılaştırabilir, en avantajlı olana kolay başvuru yapabilirsiniz.