Neden Zam Yapılır?

Zam çeşitleri nelerdir?

Ülke ekonomilerinde gerçekleşen fiyat artışlarının birçok nedeni olabilir. Bunlar arasında uygulama alanına, zam oranına ve zam sıklığına göre farklı modeller dikkat çeker. Ekonomilerde karşılaşılan zam çeşitleri aşağıdaki gibidir:

Uygulama Alanına Göre

Fiyat zammı: Fiyatlardaki zamlar, ürün/hizmetlerdeki fiyat artışlarını ifade eder.

Maaş zammı: Çalışan maaşlarında yapılan artışlar bu kategoriye girer. Çalışanlar için gerçekleştirilen artışlarda enflasyon oranları baz alınır.

Vergi zammı: Vergi oranları ve matrahlarda gerçekleştirilen artışlar, daha fazla vergi ödenmesi anlamına gelir.

Kira zammı: Mülk kiralarına yapılan artışlar bu kategoride değerlendirilir. Artışlar genellikle yıllık bazda gerçekleştirilir.

Zam Oranına Göre

Sabit zam: Bu, spesifik miktarlarda yapılan fiyat artışlarını kapsar.

Yüzdesel zam: Belirli bir yüzdesel orana göre yapılan zamlar, yüzdesel zam olarak ifade edilir.

Fark zammı: İki değer arasındaki farka göre hesaplanan artışlardır. Asgari ücret ile enflasyon arasındaki fark bu kategoriye girer.

Zam Sıklığına Göre

Yıllık zam: Bu zam türü, her yıl belirli tarihlerde yapılan artışlardır.

Dönemsel zam: Yılın belirli zamanlarında gerçekleştirilen artışları ifade eder.

Ara zam: Normalin dışındaki durumlarda yapılan artışlara ara zam denir.

Zam Yöntemine Göre

Toplu sözleşme zammı: Sendikalar ve işverenler arasındaki toplu sözleşmelere göre yapılan fiyat artışları bu alanda değerlendirilir.

Yönetmelik zammı: Kamu kurumları tarafından yönetmeliklerle belirlenen fiyat artışlarıdır.

Tek taraflı zam: İşverenler tarafından tek taraflı olarak gerçekleştirilen artışlardır.

Neden zam yapılır?

Ülkelerde ortaya çıkan fiyat artışları farklı nedenlerden kaynaklı olabilir. Zamlara; enflasyon, maliyet artışı, arz-talep dinamiklerinin değişimi gibi durumlarda ihtiyaç duyulabilir. Ekonomilerde zam sebebi olabilecek durumlar şunlardır:

Enflasyon

Ülke ekonomisinde çeşitli faktörlerden ötürü meydana gelen genel fiyat seviyesindeki artış, enflasyon olarak tanımlanır. Bu artışlar, zaman içerisinde ürün/hizmetlerin zamlanmasına neden olur. Şirketler, enflasyon kaynaklı yükselen maliyetlerini fiyat artışı işe tüketiciye yansıtır. Enflasyon oranı ne kadar fazla ise zamlar da o denli yüksek olur. Sürekli gerçekleşen artışlar, halkın satın alma gücünü olumsuz etkiler.

Maliyet Artışı

Savaş, doğal afetler ve benzeri nedenlerden dolayı üretim kalemlerinde gerçekleşen maliyet artışları, şirketlerin fiyat yükseltmesine zemin hazırlar. Maliyet artışlarının diğer sebepleri arasında ham madde kıtlığı, işçi ücretlerindeki artış, vergilerdeki yükselme gibi faktörler sayılabilir.

Arz ve Talep

Arz-talep dengesi, ekonomide ürün/hizmetlerin fiyatını belirleyen en önemli unsurdur. Arz, ürün/hizmetin miktarını, talep ise ürün/hizmete duyulan ihtiyacı temsil eder. Arz-talep dinamiklerindeki değişim, fiyat artışlarını yakından ilgilendirir. Ürün/hizmete olan talep arzdan fazla ise fiyatlar artar. Bunun yanında ürün/hizmetin arzında yaşanan azalma da fiyatların yükselmesine neden olur. Tüketici tercihlerindeki değişiklikler, ekonomik büyüme gibi etmenler arz-talep dinamiklerinin değişiminde rol oynar.

Vergilerdeki Değişiklikler

Ülkeler tarafından vergi oranları üzerinde gerçekleştirilen değişiklikler, fiyat artışlarını tetikler. KDV, ÖTV, harçlar gibi dolaylı vergiler üzerindeki artışlar ürün/hizmet fiyatlarının yükselmesine sebebiyet verir. Kurumlar vergisinde yapılan yukarı yönlü düzenlemeler, şirketlerin maliyetlerini artırarak zamlara yol açar. Gelir vergisi oranındaki artışlar, alım gücünü düşürerek ürün/hizmetleri dolaylı olarak etkileyebilir. Ek olarak vergi muafiyetlerinin kaldırılması, vergi kesinti oranlarında yukarı yönlü değişiklik yapılması, ürün/hizmetlerin zamlanmasına zemin hazırlar.

Döviz Kuru

Döviz kuru üzerinde yaşanan dalgalanmalar, ithal ürün/hizmet fiyatlarını doğrudan etkileme potansiyeli taşır. Döviz kurundaki artışlar, ithal ürün/hizmetlerin maliyetini yukarı taşır. Bu durum fiyatlarda doğrudan yükselmeye neden olur. Gıda, ham madde ve enerji gibi ithalata dayalı kalemlerde zamlar görülür. Bu noktada bir ülkenin ithalata bağlılık oranı, döviz kuru değişimlerinin zamlar üzerindeki etkisini belirler. Yüksek oranda ürün/hizmet ithalatı yapan ülkeler, kurdaki küçük dalgalanmalarda bile fiyat artışı yaşayabilir.

Döviz kurlarını takip edin!

Mali Politikalar

Hükümetler tarafından izlenen mali politikalar, zamlar üzerinde pay sahibi olabilir. Merkez bankaları tarafından para arzının artırılması, enflasyona ve zamlara yol açabilir. Yine merkez bankalarının faiz oranlarını düşük tutması, tüketimi teşvik ederek zamların artmasına sebep olabilir. Bunun yanı sıra hükümetlerin yüksek kamu harcamaları, zamları tetikleyen unsurlardan bir diğeri olarak kabul edilir.

Zamların etkileri nelerdir?

Zamlar, ülke ekonomilerinde çok yönlü etkilere sebebiyet verebilir. Fiyat artışlarının ekonomik, sosyal ve siyasi açıdan farklı etkileri bulunur. Bunlar aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:

Ekonomik Etki

Enflasyon: Zam artışları, genel fiyat seviyelerini yukarı taşıyarak enflasyonda yükselmeye yol açar. Bu da vatandaşların alım gücünde düşümeye zemin hazırlar. Özellikle dar gelirli gruplarda belirgin yoksullaşma görülebilir.

Azalan yatırım oranları: Zamlar, ekonomik ortamda belirsizliğe neden olur. Bu durum şirketlerin yatırım oranlarında düşüşe sebebiyet vererek ekonomik büyümeyi yavaşlatır.

Artan işsizlik: Zam oranlarının yükselmesi, şirket maliyetlerini üst noktaya taşır. Böylece şirketler, işten çıkarma gibi eylemlerle maliyetlerini düşürme yoluna gider. Bu da artan işsizlik anlamına gelir.

Sosyal Etki

Gelir eşitsizliğinin artması: Fiyatlardaki artış, gelir dağılımının dengesiz hale gelmesine neden olur. Gelir eşitsizliğinin artması ile birlikte toplumda gerginlik ve kutuplaşma tırmanabilir.

Sosyal huzursuzluk: Zamlar, halkın geçinememesine, hoşnutsuz hissetmesine yol açar. Bu, sosyal huzursuzluğu artırarak eylem ve protesto yaşanmasına sebebiyet verebilir.

Yoksullukta artış: Fiyat artışları, halkın geçim sıkıntısı çekmesine zemin hazırlar. Bu da toplumda yoksulluk oranının yükselmesine neden olur. Halk, temel ihtiyaçlara erişimde sıkıntı yaşayabilir.

Siyasi Etki

Siyasi istikrarsızlık: Zam oranlarında yaşanan artış, siyasi istikrarsızlığı tetikler. Bu durum mevcut hükümetin işlevsiz hale gelmesine, yeni hükümetlerin kurulmasına yol açabilir.

Hükümete karşı artan güvensizlik: Zamlar, mevcut hükümete karşı artan güvensizliğe sebep olur. Bu, hükümetin meşruiyetini önemli oranda zedeleyebilir.

Zamlarla nasıl başa çıkılır?

Artan enflasyon oranları ve maliyetler, toplumdaki birçok kişinin bütçesini zorlar. Siz de zamlardan etkileniyorsanız bununla başa çıkmak için aşağıdaki önerileri dikkate alabilirsiniz:

• Kendinize gelir-giderlerinizi takip edebileceğiniz bir bütçe tablosu hazırlayarak gelir-gider dengenizi kontrol altına alabilirsiniz. Bunun için farklı uygulamalardan da faydalanabilirsiniz. Gelir-gider tablosu, harcamalarınızı izleyerek hangi alanlarda tasarruf yapabileceğinizi size gösterir.
• Zamlarla mücadele etmenin etkili yollarından biri harcamaları kısmaktır. Bu noktada gereksiz harcamalarınızı azaltabilirsiniz. Örneğin evinizde enerji tasarruflu teknolojiler kullanmak, faturalarınızı düşürmenize olanak tanır.
• Artan zamlara karşı mevcut gelirinize katkı sağlayacak ek gelir olanaklarını araştırmayı deneyin. Freelance işleri inceleyebilir, hobilerinizi ek işe dönüştürebilirsiniz.
• Eğer borçlarınız varsa borçlarınızı yapılandırmak için bankanızla görüşebilirsiniz. Borç danışmanlığı alarak borçlarınızı nasıl yöneteceğinizi öğrenmeye çalışın.
• Her ay mevcut gelirinizin bir kısmını birikim için ayırabilirsiniz. Bu, gelecekteki zor koşullara karşı hazır olmanıza yardım eder.
• Kısa mesafelerde özel araç yerine toplu taşıma kullanarak, bisiklete binerek ulaşım giderlerinizden tasarruf yapabilirsiniz.
• Yüksek zamların olduğu bir ortamda bazı kişiler, artan fiyatlardan daha fazla etkilenir. Gelirinizin imkan tanıdığı oranda yoksul kişilere yardım ederek onların temel ihtiyaçlara ulaşmasına aracılık edebilirsiniz.

Bankaların güncel mevduat faiz oranlarını inceleyin!