Bir bilim dalı olan ekonomi; üretim, tüketim, ithalat, ihracat ve dağıtım gibi farklı bileşenleri içerir; kaynakların üretimi ve tüketimini konu alan bu disiplin, kendi içerisinde mikro ve makro olmak üzere iki ayrı dala ayrılır.
İçindekiler
Yunanca eko (ev) ve nomo (yönetim) kelimelerinden oluşan ekonomi, özetle “ev yönetimi” anlamına gelir. Kıt kaynaklarla sınırsız ihtiyaçları karşılama prensibine dayanır. Mikroekonomi, bu bilim dalını belli başlı birimler üzerinden inceler. Bireyler, firmalar ve endüstrileri ilgilendiren iktisadi göstergeleri temel alır. Bir diğer ifadeyle, tüketicilerin ve şirketlerin davranışlarına odaklanır.
Mikro iktisatta esas alınan bazı temel kavramlar bulunur. Bunların başında fayda kuramı gelir. Kısaca fayda, tüketicilerin mal ve hizmetlerden elde ettiği tatmin düzeyidir. Söz konusu kurama göre bireyler, mevcut geliriyle en yüksek fayda sağlayacak ürünü tercih eder. Bu alanda öne çıkan diğer mikroekonomi kavramları da üretim ve fiyat teorisi. Üretim teorisine göre kişiler, maliyetleri minimum seviyede tutacak girdilere yönelir. Fiyat kuramında ise mal ve hizmet ücretlerinin emeğe ya da arz talep dengesine bağlı olduğu kabul edilir.
Ekonomik davranışları inceleyen mikroekonominin odaklandığı bazı konular mevcut. Piyasalar, tüketiciler ve firmalar üzerinde duran bu iktisadi disiplinin geniş bir kapsamı bulunur. Aşağıda bu ekonomi bilim dalında öne çıkan konulardan bazılarını görebilirsiniz.
Mikroekonomi, esneklik konusunu de ele alır. Esneklik kavramı, iki değişkenli bir ekonomik model üzerinden açıklanır. Bu modeldeki parametrelerden birindeki oransal değişim, diğerinde de aynı etkiyi yaratıyorsa esneklik söz konusu olur. Örneğin ekmek, talep esnekliği düşük olan unsurlar arasında. Zira ekmeğin fiyatı artsa da talep miktarında belirgin bir gerileme olmaz. Öte yandan, lüks kategorideki mal ve hizmetlerin esnekliği yüksek olur. Çünkü fiyat artışı durumunda tüketimi isteğe bağlı olan bu ürünlerden vazgeçilebilir.
Bireysel tüketicilerin ve şirketlerin davranışları
Piyasa koşullarına yön veren hususların başında bireysel tüketicilerin ve şirketlerin davranışları gelir. Mikro iktisat kuramlarında iktisadi birimlerin kararlarını mantıksal çerçevede verdiği varsayılır. Bireyler karar alırken fayda; firmalar ise kâr koşulunu gözetir. Ayrıca tüketiciler ve firmaların bir bütçe kısıtı içerisinde hareket ettiği kabul edilir. Söz konusu birimlerin sınırlı kaynakla maksimum değere ulaşma hedefi, mikroiktisat teorileri üzerinden açıklanır.
Fiyatların oluşumu ve piyasa denge noktası
Mikroekonomi, arz talep ve piyasa dengesinden yola çıkar. Bir malın ya da hizmetin tüketicilere sunulmasına arz; bu ürünlere yönelik satın alma isteğine talep denir. İki kavram arasındaki denge, piyasanın stabil kalmasını sağlar. Arzın yetersiz kalması durumunda kıtlık ve fiyat artışları gözlemlenir. Talebin arzı aşması hâlinde ise enflasyon gibi ekonomik olgular meydana gelir. Dolayısıyla arz talep koşulları, marketten satın aldığınız bir üründen borsadaki hisse senetlerinin fiyatlarına kadar pek çok alanda etkili olur.
İşletmelerin karar alma süreçleri
Tüketici ve işletmelerin karar alma süreçleri, iktisatçı Adam Smith’in “Ulusların Zenginliği” kitabındaki görüşler üzerinden incelenir. Bu kitapta yer alan bilgilere göre karar aşaması, arz ve talep dengesine dayanır. Ancak arz talep dengesi görüşü, ekonomiyi ideal bir model üzerinden açıklar. Oysaki gerçek dünyada her sektörün ve piyasanın kendine has problemleri bulunur. Mikro iktisat, teorik kuramlardan yola çıkarak pratikteki sorunları açıklar. Bu kapsamda tam rekabet koşulları, piyasa sınırları, antitröst politikaları*** ve işlem maliyetleri gibi konular ele alınır.
Makroekonomi, iktisadi olgulara bütüncül bakış açısıyla yaklaşan bir bilim dalı. Ekonominin genel performansını inceleyen bu disiplinin gelişimi, 1929 Ekonomik Buhranı’na dayanır. Söz konusu tarihe kadar serbest piyasa ve tam istihdam koşulu geçerliydi. Yani piyasanın müdahale olmadan, bir görünmez elin kontrolüyle sorunsuz işleyeceği varsayılıyordu. Fakat 1929’da dünya ekonomisinin çıkmaza girmesiyle durgunluk ve işsizlik gibi sorunlar derinleşti. Buna bağlı olarak piyasa müdahalesini savunan Keynesyen teoriler kendisini gösterdi. İşsizlik, enflasyon ve faiz oranları gibi konuları inceleyen bu teoriler, makro iktisat biliminin temelini oluşturur.
Genele odaklanan makroekonomi, toplam büyüklükler üzerinde durur. Makroekonomi, yatırım, tasarruf, gelir, istihdam, üretim ve tüketim gibi olguları inceler. Ayrıca makroekonomi, para politikası ve kamu maliyesi gibi konuları da ele alır. Para politikası, merkez bankasının belirli amaçlar doğrultusunda başvurduğu araçlara ve yöntemleri kapsar. Bu bağlamda para arzı ve faiz oranlarının kontrolü hedeflenir. Maliye politikasında ise kamu harcamaları, vergi ve borç yönetimi gibi konular üzerinde durulur. Makro iktisat kuramları, ekonomik istikrar için para ve maliye politikasının birlikte uygulanmasını savunur.
Ülke ekonomilerinin genel durumu
Ülke ekonomisinin temelini oluşturan bazı hususlar bulunur. Ekonominin temel ögeleri arasında üretim, tüketim ve bölüşüm yer alır. Bu süreç; kaynakların işlenmesi, kullanıma sunulması ve paydaşlar arasında dağıtılması şeklinde ilerler. Tıpkı bir makine gibi işleyen bu süreçte zaman zaman çeşitli aksaklıklar açığa çıkar. Makroekonomi politikaları, ülke ekonomilerini ilgilendiren bu sorunlara odaklanır.
Örneğin üretimin yetersiz kaldığı, yani arzın talebi karşılayamadığı dönemler olabilir. Böyle bir durumda ülkeler, arz eksiğini ithalat yaparak giderir. İthalatın ihracatı aşmasıyla da dış ticaret açığı ortaya çıkar. Dış ticaret açığını azaltmak için devalüasyon yöntemine başvurulur. Devalüasyon özetle, ulusal paranın satın alma gücünün bilinçli olarak düşürülmesi anlamına gelir. Paranın döviz karşısındaki değeriyle beraber ithalat da azalır. Böylece dış ticaret dengesi kurulur ve iç piyasa hareketlenir.
Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) ve büyüme oranları
Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH), ülkede belirli bir dönemde üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin piyasa değerini gösterir. GSYİH, yalnızca ülke sınırları içerisindeki üretim faaliyetlerini kapsar. Sınırlar dâhilinde kalması, yıllık olması ve nihai malları baz almasıyla ülke ekonomisine dair önemli veriler arasındadır. Yüksek bir GSYİH, ülkedeki ekonomik faaliyetlerin güçlü olduğunu gösterir. Aksi durumda ise iktisadi durgunluk, bir diğer ifadeyle deflasyon gibi sorunlar gözlemlenir.
Makroekonomi, büyüme oranları konusuna da odaklanır. Ekonomik büyüme, Gayri Safi Yurt İçi Hasıla artışı üzerinden açıklanır. Enflasyon ve işsizlik gibi makro iktisadi göstergeler, GSYİH rakamlarıyla beraber büyüme oranlarını da etkiler. Örneğin istihdamın ve buna bağlı olarak üretimin arttığı dönemlerde ekonominin ilerlediği gözlemlenir. Bu ilerlemeyi piyasanın canlanması, ülkedeki refah düzeyinin ve alım gücünün artması gibi sonuçlar izler.
İstihdam ve enflasyon
İstihdam ve enflasyon, ülke ekonomisine dair en önemli göstergeler arasında. Bir görevde kullanma anlamına gelen istihdam, iş gücü piyasası ve refah düzeyi gibi hususları etkiler. Makroekonomi, işsizlik ve istihdam arasındaki ilişkinin üzerinde durur. İstihdamı artırmak, makroekonomi politikasının temel amaçlarından biri. Ülkeler, maliye ve para politikalarından yararlanarak bu hedefe ulaşmaya çalışır. Böylece işsizliği azaltmak mümkün hâle gelir.
Makro iktisat, enflasyonu ve beraberinde gelen diğer iktisadi sorunları da konu edinir. Fiyatlar genel düzeyindeki sürekli ve belirgin artışa enflasyon adı verilir. Bu artışla beraber paranın değeri ve vatandaşların alım gücü düşer. Makroekonomi politikaları, çeşitli müdahalelerle enflasyonun etkilerini gidermeyi sağlar. Örneğin merkez bankası, faiz oranlarını yükselterek talebi azaltabilir. Talebin düşmesiyle fiyatlar genel seviyesi ve enflasyon da geriler.
İktisat biliminin temeli olan mikro ve makro iktisat disiplinleri, ele aldıkları konular itibarıyla birbirinden ayrılır. Makroekonomi, milli gelir ve iktisadi büyüme gibi hususları inceler. Mikroekonomi ise daha küçük birimlere odaklanır. Aşağıda bu ayrıma dair detayları görebilirsiniz.
Baz alınan temel araçlar, makroekonomi ve mikroekonomi farkını oluşturan bir diğer nokta. Mikro iktisat, piyasadaki belirli bir unsurun arz ve talebine odaklanır. Makroekonomi politikasının temel araçları arasındaki toplam arz ve talep ise bir ülke ya da bölgedeki tüm faktörleri kapsar.
Genel anlamda farklı yöntemleri benimseyen mikroekonomi ve makroekonomi disiplinleri, bazı noktalardan birbiriyle kesişir. Her iki bilim dalı da insanı rasyonel olarak varsayar. Yani karar mekanizmalarının maksimum fayda ve kâr anlayışıyla hareket ettiğini kabul eder. Ayrıca iki yaklaşım da matematiksel ve istatiksel hesaplamalar üzerinden çıkarım yapar. Son olarak, bu disiplerin ekonomik faaliyetleri daha iyi anlamak ve iktisadi istikrarı sağlamak gibi ortak amaçları bulunur.
Notlar:
*ekonomik faaliyetin tarafı olmayan kişilerin uğradığı fayda ya da zarar
**piyasa koşullarından kaynaklanan fiyat değişimlerinin üreticilerin ve tüketicilerin kârını etkilemesi
***rekabet şartlarını eşit tutmak ve piyasada tekelleşmeyi önlemek için konulan sınırlar
19.11.2024
13.11.2024
Yorum Yazın
Konuyla ilgili sormak ya da eklemek istedikleriniz için yorum bırakabilirsiniz.