Çek, özellikle ticari faaliyetlerde en çok kullanılan ödeme araçları arasında yerini almaktadır.
İçindekiler
Ticari faaliyet gerçekleştiren işletmeler, kendi aralarındaki anlaşmalar doğrultusunda, alışverişlerde pek çok farklı ödeme sistemi kullanabilirler. Nakit ve kredi kartı gibi ödeme yöntemlerinin yanında çek ve senet işlemleri de yaygındır. Çeklerin avantajı ise parayı anında değil, daha ileri bir tarihte ödemeyi sağlamasıdır.
Çek en basit işlevi ile bir ödeme aracı olarak karşımıza çıkar. Genelde çek defterinden kesilen tutara göre banka tarafından nakit olarak karşılığı verilse de piyasa içerisinde vadeli olarak da kullanılabilir. Kredi kartının yaygın olarak kullanılmadığı dönemlerde çok daha fazla geçerli olsa da hala kullanımı mümkündür. Çeklerin kullanımı ile ilgili tüm düzenleme, 5941 sayılı Çek Kanunu kapsamında yapılmıştır. Çeklerin kendi içinde pek çok türü bulunuyor. Seyahat çekinden posta çekine kadar pek çok şekilde kullanıcıların karşısına çıkabilir.
Banka Çeki: Çeki yazması ve uygulaması gereken kişinin aynı olduğu, ödemeyi alacak kişinin ise farklı olduğu çek türüdür.
Seyahat Çekleri: Seyahat çekleri üzerindeki rakamlar yuvarlak olarak belirlenir ve uluslararası olarak belli değerler neticesinde, dünyanın her yerinde nakte çevrilebilir işlem sunar. Uzun yolculuklarda çok fazla tercih edilir ve büyük bir güvence sağlar.
Garantili Çek: Çek kartının alındığı banka tarafından, çekin karşılığında ibraz edilen tamamını ödeme garanti edilmez. Fakat çeki kullanacak kişinin belli sınırlar dahilinde yazacağı rakamların ödenmesi konusunda önceden anlaşma sağlanır.
Posta Çeki: Paranın gönderilmesi gereken kişi adına yazılmış olup havale bildirimi niteliği taşır. Bu yüzden kıymetli evrak olarak değil, talimat belgesi olarak kabul edilir.
Çizgili Çek: Paralel olan iki çizginin çeklerin ön yüzünde bulunduğu tür, umumi çizgili çek olarak adlandırılır. Paralel çizgilerin arasında bir banka isminin yazılması şeklinde oluşturulmuş olan çek türü ise hususi çizgili çektir.
Çek ticari anlaşmalar için en geçerli ödeme yöntemlerinden biri olmasına karşın karşılıksız çek vakaları da ön planda yer alıyor. Karşılıksız çek demek genelde bir suç olarak algılansa da aslında değil. Çek yazılan kişinin bankaya ödeme almak için gittiğinde, çeki yazan kişinin hesabında vadedilen tutarın olmaması karşılıksız çek anlamına gelir. Yani çekteki tutar banka hesabında yoksa direkt olarak karşılıksız çeke dönüşür.
Bankanın herhangi bir şekilde çek üzerinde yazılı olan tutarı ödemesi mümkün değil. Peki çek ödenmezse ne olur, hangi işlem yapılır? Böyle bir durumda banka personeli çekin üzerine karşılıksız damgası vurarak alıcı tarafı reddetmek durumunda kalır. Bu durum çek iptali de gerektirebilir ve iptal sonrası alacaklı taraf, çeki veren kişiden nakit para talep edebilir.
Bloke çek genelde konut satışlarının ödemelerinde kullanılan yöntemlerden biri olarak piyasada yer alır. Bankaların üzerine ‘bloke edilmiştir’ ibaresi de kullanacak kişiyi verdiği bu çeklerde herhangi bir sorun karşısında işlem yapılmaması için uygulanır. Mesela ev satışında ödemeyi yaptınız ama evi satan kişi size vaad ettiği durumları karşılamıyor. Bu durumda bloke süresi kalkana kadar elinde çek bulunan kişi nakte çeviremez.
Açık çek en az kullanılan ama hala geçerli olan ödeme sistemi olarak geçer. Bu tür çeklerde, çeki veren kişi herhangi bir miktar yazmaz ve ödemeyi alacak olan kişi kendisine göre bir rakam belirleyerek çeki bozdurur.
Karekodlu çek internet teknolojisinin de gelişmesiyle kullanılmaya başlanan en iyi hizmetlerden biri. 2017 yılından itibaren çeklerin üzerinde zorunlu olarak bulunması gereken karekodlar neticesinde çeki veren kişinin çek ödemelerine dair geçmişi ve çek yaprağının geçerli olup olmadığı, çek sorgulama işlemi ile kontrol edilir. Karekodlu çek sayesinde güvenli bir şekilde çek ödemelerinin ilerletilmesi ve ödemeyi alacak olan kişinin de bankanın da mağdur edilmemesi ön planda tutulur. Kesin çözüm olmasa da geçmişine ulaşılan kişi üzerinden karşılıksız çıkma ihtimali tahmin edilebilir.
Ayrıca karekod ile ATM’den para çekebilmek de mümkündür. Detaylı bilgiye “Karekod ile Para Çekme İşlemleri” başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.
Çek defteri sahibi, herhangi bir ödeme için, ilgili tutarı çek defterindeki gerekli yere hem rakamla hem de yazıyla yazar. İlgili çekin üzerine vade tarihi yani çek ödeme süresi de yazılır. Çekin verileceği kişinin adının yazılması ise taraflar arasındaki anlaşmaya göre belirlenir. Çeke bir isim yazılırsa, sadece adı yazılı kişi parayı tahsil edebilir. İsim yazılmadığında çek hamiline düzenlenmiş olur. Yani çeki elinde bulunduran herhangi biri bankaya giderek çek üzerinde yazan tutarı tahsil edebilir.
Çekin bağlı olduğu hesapta yeterli bakiye yoksa, kanunda belirtilen şartlar çerçevesinde çek erteleme işlemi yapılabilir ve vade ileri bir tarihe ertelenebilir. Ödemesi yapılan çekler için ise çek tahsilat makbuzu düzenlenir. Çekler sayesinde ödemeler ileri bir tarihe ertelenebildiği gibi birden fazla vadeye bölünmesi de mümkündür. Bir çek farklı vadelere ayrılabilir ve bu durumda çeki alan kişi, alacağını taksit taksit tahsil eder. Söz konusu çekin vadeleri düzenli değilse çek ortalama vade hesaplama işlemi yapılmalıdır.
Çek hesabı açmak için herhangi bir banka üzerinden kolaylıkla işlem yapabilirsiniz. Kullanıcılarına pek çok seçenek sunan bankalar çek hesabı açarak ödemelerin yapılması için çek defteri verebiliyor. Seçtiğiniz bankaya müracaat ettikten sonra kimlik belgesi, ikametgah ve sabıka kaydı ile işlemlerinizi tamamlayabilirsiniz. Fakat bu aşamada bankalar sizden güvenlik açısından belli teminatlar talep eder. Özellikle karşılıksız çek vakalarının artışını önlemek için verilecek olan her bir çek sayfası için belli miktarlarda para istenir.
Çek defteri, bankanın talep ettiği belgelerin ibraz edilmesi ve maddi bir teminat gösterilmesi suretiyle alınır. Bankaların talep ettiği belgeler değişkenlik gösterse de genel olarak şu şekildedir:
Bu belgelere ek olarak, banka bir maddi teminat da ister. Bankadan bankaya değişen bu ücret ortalama 700 TL civarında denilebilir. Yani standart olarak verilen 10 sayfalık bir çek defteri için ortalama 7.000 TL paranın hesapta olması gerekiyor.
Çek defterini genellikle kurumsal ve ticari profildeki kişiler alır. Çünkü çek çoğunlukla ticari faaliyetlerde, kurumlar arasında kullanılan bir ödeme aracıdır. Dolayısıyla ticari işlemler konusunda problem yaşamayan ve yaşatmayan işletmeler, rahatlıkla çek defteri alabilir. Bu süreçte banka ile olan ilişki, mevduat hesaplarındaki bakiye, kredi notu gibi detaylar da önemlidir. Çek düzenlemesi ilgili şartlar doğrultusunda mümkün olan kişiler, çek defteri alabilir.
Çek defteri yapılan iş, kişi ve ödemeye göre farklı çeşitlilikler gösterebilir. Bunun için de bankalara başvururken mutlaka hangi türden çek kullanmak istediğinizi belirlemeniz gerekiyor. Aşağıda çek defteri türlerinin tamamını bulabilirsiniz.
| Çek Defteri Türleri | Açıklaması |
|---|---|
| Ticari Çek Defteri | Limited ve anonim şirketlere verilmekte olan bu defter türünde, ödemeyi alacak kişinin isminin çekte yazması zorunlu tutuluyor. |
| Ticari Hamiline Çek Defteri | Yine limited ve anonim şirketlere verilmekte olan bu çek türünün üstünde ödemeyi alacak olan kişinin isminin yazılması zorunlu değil. Yani çekin hamili olan kişi direkt olarak bozdurma işlemi yapabilir. |
| Gerçek Tüzel Kişi | İsim şirketi olarak çalışmalarına devam edenlere verilen bu çek türünde de ödemeyi alacak olan kişinin adının çekte yazılı olması gerekiyor. |
| Gerçek Tüzel Kişi Hamiline | Yine isim şirketi olarak faaliyet gösteren firmalara verilen bu çek türünde, ödemeyi alacak kişinin ismine gerek yoktur. Çek kimdeyse tahsilatı o yapar. |
| Gerçek Kişi | Şirket zorunluluğu olmadan kişi bazlı verilen çek türü. Çoğunlukla firma ortakları ya da bankadaki mevduat hesaplarında yüksek miktarlar bulunan kişilere verilir ve çekin üzerinde lehdar bilgilerinin yer alması gerekir. |
| Gerçek Kişi Hamiline | Gerçek kişi çeklerinden tek farkı lehdar bilgilerinin yazılmasının zorunlu olmaması ve hamili üzerinden işlem yapılması. |
Çeklerin bir ödeme aracı olarak kullanılmasının en temel sebeplerinden biri, vadeli ödeme yapmayı mümkün kılmasıdır. Çeklerin üzerinde bir vade tarihi olur ve çeki elinde bulunduran kişi, çek tutarını tahsil etmek için vade tarihini beklemek durumunda kalır. Faktoring şirketleri ve bazı bankalar, elinde çek olan ve acil nakite ihtiyaç duyan kişiler için çek kırdırma / bozdurma şeklinde bir hizmet sunar. Bu durumda çeki elinde bulunduran kişi, vade tarihini beklemeden istediği zaman alacağını tahsil edebilir. Çek bozdurma işlemi için faktoring şirketine komisyon ödenir. Bu nedenle çekteki tutarın tamamı tahsil edilemez.
Çeklerde ciro işlemi, başka bir işletme tarafından yazılmış çek ile ödeme yapma işlemi şeklinde açıklanabilir. Daha önce çek ile ödeme almış bir işletme, ilgili çeki bozdurmadan başka bir ödeme işleminde kullanabilir. Bu işlem için çekin arkasına işletmenin kaşesi basılır. Bir işletmeden alınan para ile başka bir işletmeye ödeme yapmak gibi bir işlemdir. Tek fark para yerine çek kullanılmasıdır.
Çek kullanımı sırasında hem çeki veren tarafın hem de çeki alan tarafın bazı detaylara dikkat etmesi gerekir. Gerekli noktalara dikkat edildiği takdirde olası bir dolandırıcılığa ya da mağduriyete maruz kalma ihtimali ortadan kalkar. Bu sayede iki taraf için de herhangi bir maddi kayıp söz konusu olmaz ve karşılıklı güven devam eder.
19.11.2024
13.11.2024
Yorum Yazın
Konuyla ilgili sormak ya da eklemek istedikleriniz için yorum bırakabilirsiniz.