Borsa, işlem hacmi son derece yüksek bir finansal ortamdır.
Yatırımcıların davranışları, literatürde manipülasyon ve spekülasyon olarak iki ana grupta değerlendirilir.
Borsada manipülasyon ve spekülasyon, yatırımcılar tarafından, kazanç sağlamak amacıyla izlenen iki farklı yoldur. Fakat bu yollar, özellikle manipülasyon, iyi bir kazanç sağlamayabilir. Çünkü etik ve yasal değildir ve uygulayan yatırımcı ceza alabilir. Spekülasyonda cezai uygulama yoktur fakat bu yöntemde de doğal bir risk ortamı vardır. Her iki durumda da doğru tespit ve analiz gereklidir.
Manipülasyon; hileli ve art niyet içeren birtakım yöntemler ile bir kişinin, grubun ya da kurumun algı ve davranışlarını etkilemek, değiştirmek ve yönetmeye çalışmaktır. Borsada manipülasyon ise aynı etkiyi finansal piyasalarda yaratma çabasıdır. Bu davranışları sergileyen kişiler “manipülatör” olarak nitelendirilir.
Genellikle yalan, yanlış ve yanıltıcı bilgiler yaymak suretiyle belirli bir hissenin, dövizin ya da herhangi bir emtianın, olması gerekenden farklı bir şekilde ilgi görmesi, alınması veya satılması, borsadaki manipülasyonun en yaygın şekilde görünen çeşididir.
Manipülatörler bir şirketin iflas edeceği, doların bir anda yükseleceği ya da bir hisseye yüklü bir alım emri girildiği yönünde söylenti çıkarırlar. Bu söylentinin manipülasyonu hedeflediğini bilmeyen yatırımcıların, ilgili menkul kıymetlere karşı davranışları ve yatırım yönelimleri değişir. Dolayısıyla fiyatlarda dalgalanmalar ortaya çıkar ve manipülatörler, ilgili araçların ne yönde seyredeceğini bildiği için yatırım yapıp gelir sağlarlar.
Bir başka manipülasyon yöntemi de yatırımcıları kasıtlı olarak bir yatırım aracına yönlendirmektir. Söz konusu hisse, döviz ya da emtia ile ilgili aldatıcı yorumlar yaparak yatırımcın arz ve talebini etkilemek de manipülatif bir uygulamadır.
Manipülasyon, borsanın doğal arz ve talep dengesini bozan bir yöntemdir. Yapay davranışlar ile suni bir fiyat dalgalanması yaratan manipülatörler, hem şirketlerin hem de yatırımcıların zarar etmesine ya da haksız kazanç sağlamasına neden olurlar. Dolayısıyla suç işlemiş sayılırlar.
Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında, manipülatif davranış olarak yorumlanabilen yöntemleri uygulayan kişilere hapis ya da para cezası verilir. Kanunda “piyasa dolandırıcılığı” başlığı altında değerlendirilen bu durum için, manipülasyon yapanlar, 3 yıldan 5 yıla kadar hapis ya da beş bin günden on bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılırlar.
Manipülatif hisse, manipülatif eylemler sonucunda üzerinden gelir sağlanan hisseler için kullanılan bir tabirdir. Aynı zamanda fiyatları etkilemek amacıyla yapılan ve hileli alım satımlara konulan hisseler için de kullanılabilir.
Manipülatörler yapay yöntemlerle bir hissenin değerinin düşmesini sağlarlar ve fiyat düştüğünde hisseyi alırlar. Ardından manipülasyon yapmayı bırakarak hissenin normal seviyesine gelmesini beklerler. Manipülatif eylemlere maruz kalmayan hissenin değeri doğal yükselir ve bu durumda, manipülatif hisse üzerinden haksız kazanç sağlanmış olur.
Spekülasyon, kurguya ve tahmine dayalı davranışları ifade etmek için kullanılan bir kavramdır. Borsada spekülasyon ise finansal piyasalarda, tamamen tahmine dayalı bir şekilde, yatırım araçları üzerinden gelir elde etmeyi amaçlayan davranışlardır. Spekülatif davranışlar sergileyen kişiler “spekülatör” olarak nitelendirilir.
Spekülatörler, piyasa koşullarını kendi tahminleri üzerinden değerlendirirler ve finansal bir bilgiye dayandırma zorunluluğu gütmedikleri tahminleri üzerinden yatırım yaparlar. Oldukça riskli bir yöntem olsa da para kazanmaya yönelik doğal bir eylemdir.
Borsada işlem gören hisseleri izleyen bir spekülatör, hisselerden birinde fiyat artışı yaşanacağını tahmin edebilir. Bu tahminine dayalı olarak, söz konusu hisseyi o anki fiyat üzerinden satın alır. Tahminin doğru çıkması hâlinde fiyat yükselir ve spekülatör yatırımcı, elindeki hisseleri satarak kazanç elde eder.
Spekülasyon ile yapay bir şekilde fiyatları etkilemek mümkün olmadığı için, yatırım yapılan aracın değer kaybetmesi de muhtemeldir. Dolayısıyla spekülatörler, manipülatörler gibi kendilerini kazançlı duruma getiremezler. Kâr ya da zarar etmeleri, piyasanın doğal seyrine bağlıdır.
Spekülasyon, finansal piyasalara uygun bir davranış olduğu için hisselerin doğal fiyatını etkilemez. Düşük fiyattan alıp yüksek fiyattan satma eylemi, borsadaki küçük ölçekli yatırımcılar tarafından sıklıkla kullanılan, riskli ama basit bir yöntemdir.
Borsa ve finansal piyasaların doğasında bulunan spekülasyonun zaman zaman piyasaya faydası da dokunur. Düşükken alım, yüksekken satım yapan spekülatörler, fiyatlara aşırı yüklenilmesini önlerler. Dolayısıyla piyasa düzenleyiciliği görevini üstlenmiş olurlar. Borsada spekülasyon yapmak yasaldır ve art niyet barındırmadığı için cezası yoktur.
19.11.2024
13.11.2024
Yorum Yazın
Konuyla ilgili sormak ya da eklemek istedikleriniz için yorum bırakabilirsiniz.